16 N.V. Texas

(1790-1957)

Adres (huidig):Vogelenzangkaai 18 of Berouw 99 Adres

(Wegwijzer): Vogelenzangkaai 28

GPS-coördinaten: 51°03’56.7”N 3°43’22.8”e

N.V. Texas is één van de weinige bedrijven die een uitgebreid archiefbestand naliet en bijgevolg uitgebreid onderzocht werd.  Het bedrijf groeide uit de Voortman-drukkerij opgericht in 1790.  In 1876 was het bedrijf sterk gegroeid (katoen- spinnerij, weverij, blekerij én drukkerij) en werd het de N.V. Texas. In 1957 fuseerde het bedrijf met N.V. La Louisiana tot N.V. Loutex. Dit is nu onderdeel van de site van het AZ -Sint Lucas Gent.

Voorheen zogenaamd UCO-Texas. Oorspronkelijk katoendrukkerij in 1790 opgericht door de immigrant Abraham Voortman (uit Weesp, Noord-Holland), in associatie met Frans de Vos, schoonbroer van Lievens Bauwens. Begin 19de eeuw was deze textielfabriek reeds de belangrijkste indiennerie, dank zij het gebruik van voor die tijd uiterst vooruitstrevende technieken; verticale concentratie met volledig gemechaniseerde drukkerij (twee stoommachines, 1817), mechanische weverij (1824) en mechanische spinnerij (1826). In 1842 N.V. A. Voortman opgericht door opvolgers J.B. Voortman en G. Van Zantvoorde, en na minder renderende periode vanaf 1865 (als gevolg van de Amerikaanse secessie-oorlog en de moeilijke katoentoevoer) oprichting der N.V. Texas (26.10.1876); na 1876 opnieuw zware investeringen in de bedrijfsuitrusting: in 1879 beslissing genomen tot volledige hernieuwing der weverij, welke doorkruist wordt door het afbranden der spinnerij op 13 maart 1880, zodat laatstgenoemde eerst herbouwd diende (herbouwing spinnerij krijgt voorrang, omdat het spinnen het weven voorafgaat in het productieproces). Weverij tot 1891 gesloten; 1890 sluiting katoendrukkerij. Weverij heropend in 1891 en nieuwe bloei en investeringen vanaf 1902.

Tot de oudste delen van het complex behoren, behalve het woonhuis Voortman (Vogelenzang nummer 22-23) de huidige magazijnen en garages aan Vogelenzang, en aansluitend hierbij de huidige magazijnen en ateliers in het noordwesten van het fabrieksterrein (einde 18de - begin 19de eeuw), afkomstig van de vroegere katoenspinnerij. Bakstenen gebouwen van twee (atelier en magazijn reservestukken), drie en vier bouwlagen (garage, magazijnen en showroom), onder zadeldak (Vlaamse pannen). Getoogde openingen met tegel- of hardstenen dorpels en ijzeren roedeverdeling, in verankerde (vroeger gekalkte) gevels op gecementeerde plint. De vier bouwlagen hoge constructie aan Vogelenzang bezit in gelijkvloers verdieping bouwnaden van rondboogpoorten, afkomstig van vroegere stallingen. Tussen tweede en derde bouwlaag ontlastingsboog over gans de breedte der gevel (drie traveeën) en typische plaatsing van zogenaamde "weefkamer-vensters" onder kroonlijst. Interne constructie door middel van houten moer- en kinderbalken (in het atelier thans grotendeels vervangen door metalen I-balken), op sommige plaatsen ondersteund door gietijzeren kolommen; op begane grond hier en daar nog arduinen machine-funderingen merkbaar, waarvan sommige duidelijk recuperatiematerialen van oudere constructies zijn.

In het midden van het terrein bevindt zich het dominerende blok van de Manchesteriaanse spinnerij, met oudste deel (zuiden) door middel van jaarsteen gedateerd: "Jean Voortman / 24 mai 1880"; in 1907 met vier traveeën naar noorden uitgebreid. Bakstenen constructie van vier bouwlagen, onder aanleunende schilddaken (pannen en leien). Getoogde openingen (1880) en rechthoekige openingen onder I-balk met rozetten als latei in verdiepte venstertraveeën; hardstenen dorpels en ijzeren roedeverdeling. In interieur bakstenen troggewelven tussen ijzeren I-balken, rustend op en tussen links aangebrachte I-balk; laatstgenoemde is ondersteund door gietijzeren kolom met in opleggingen uitlopende kopplaat; de kolom gaat door de gewelflaag heen en is door moerbouten, welke het ijzeren moerbint omvatten, aan een kolomvoet op de hoger gelegen verdieping bevestigd.

Ten zuidwesten aanleunend tegen de spinnerij bevindt zich het typische stoommachinehuis (derde kwart 19de eeuw) waarin thans compressor ondergebracht. Drie bouwlagen, drie traveeën, thans onder plat dak (voorheen schilddak), met industriële boogramen op hardstenen dorpels in verdiepte rondboognissen; ijzeren roedeverdeling; enkele bakstenen kordonlijst boven derde bouwlaag. Machinehuis ten noorden geflankeerd door ronde met ijzeren banden versterkte fabrieksschouw. Door de ligging van het machinehuis werd aan de zuidzijde der spinnerij, tussen het machinehuis en de trap (oosten) de transmissiegang (kabeltransmissie) voorzien over de volledige hoogte van de gevel: thans opgedeeld in kleine magazijntjes en dienstruimten door inbrenging van tussenvloeren.

Aan de oostzijde van het terrein bevinden zich de bedrijfsruimten der vroegere weverij, einde 19de eeuw (thans grotendeels ingenomen door ververij en kleurbobinage). Eenlaagse constructies onder raekemdaken (pannen) op houten dakspanten, rustend via ijzeren I-balk op gietijzeren kolommen. De twee meest noordelijk gelegen raekemdaken (huidig garenmagazijn) dateren uit het eerste kwart van de 20ste eeuw, met dakconstructie op eenmaal gekruiste samengestelde geklonken parallelvakwerkligger.

Op het terrein van de voormalige NV Texas zullen een zorghotel en serviceflats gerealiseerd worden door Villa Haletra vzw. Naar aanleiding van deze plannen werd voorafgaand een archeologische prospectie met ingreep in de bodem geadviseerd door de dienst Stadsarcheologie en Stadsarchief van de stad Gent.

Villa Voortman, is nu oa het laagdrempelige ontmoetingshuis voor mensen met psychische, justitiële en verslavingsproblemen, is gered. Tot april mag het ontmoetingshuis, dat nationale bekendheid kreeg door het bejubelde Canvas-programma Radio Gaga, nog blijven in de villa aan de Blaisantvest om daarna te verhuizen naar het vlakbij gelegen Vogelenzangpark. De sociale huisvestingsmaatschappij WoninGent stelt er acht leegstaande huizen ter beschikking. Stad Gent maakt voor het project 250.000 euro vrij. Villa Voortman begon viereneenhalf jaar geleden onder de vleugels van het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge. Psycholoog Dirk Bryssinck en Johan Vanderstraeten merkten dat nogal wat mensen, vaak met psychiatrische problemen gekoppeld aan drugs- of drankgebruik, in de reguliere hulpverlening tussen twee stoelen vielen. Ze wilden een warm huis creëren waar die mensen zich veilig voelen, nuttig kunnen zijn, relaties kunnen onderhouden en aan zichzelf werken.

Daarin blijken ze gelukt. Elke dag tussen 9 en 17 uur komen dertig tot veertig mensen langs. Wekelijks gaat het om honderd verschillende personen.

 

Verhaal van de familie Voortman

In 1783, komt Abraham Voortman vanuit Weesp (Noord Holland) in Gent aan. Hij heeft het ambacht van textieldrukker van zijn vader geleerd, een voorman, die er zichzelf in Engeland in had bekwaamd. Abraham is zeventien als zijn vader in 1775 overlijdt, enkele jaren nadat hij ook al zijn moeder had verloren. Eerst probeert hij in Weesp en omstreken werk te vinden. Dat lukt, maar niet voor lang. De vraag naar zijn gespecialiseerde kennis is klein, zeker voor iemand als hij die jong en onervaren is. Regelmatig moet hij met honger gaan slapen. Bovendien, de achttiende eeuw is voor de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën geen gemakkelijke tijd. De Gouden Eeuw is lang voorbij. Met wisselend succes wordt er oorlog gevoerd tegen Spanje, Frankrijk en Engeland, en de spanningen tussen Orangisten en Staats gezinden lopen hoog op. Op de koop toe wordt Abraham Voortman, als rooms-katholiek, niet altijd zonder achterdocht bejegend. Wanneer in 1780 de vierde oorlog tegen Engeland uitbreekt en als gevolg daarvan de economie snel achteruit gaat, is voor Abraham de maat vol. In 1783 verkoopt hij het ouderlijk huis, laadt al zijn bezittingen op een huifkar en besluit naar Gent te trekken om daar een nieuwe toekomst op te bouwen. In tegenstelling tot de Republiek kennen de Oostenrijkse Nederlanden immers een groeiende welvaart en een relatieve politieke rust. Hij rekent erop dat de vraag naar ambachtslui, die zoals hij kennis hebben van nieuwe werkwijzen en technieken, er groot is.

Villa Voortman, het laagdrempelige ontmoetingshuis voor mensen met psychische, justitiële en verslavingsproblemen, is gered. Tot april mag het ontmoetingshuis, dat nationale bekendheid kreeg door het bejubelde Canvas-programma Radio Gaga, nog blijven in de villa aan de Blaisantvest om daarna te verhuizen naar het vlakbij gelegen Vogelenzangpark. De sociale huisvestingsmaatschappij WoninGent stelt er acht leegstaande huizen ter beschikking. Stad Gent maakt voor het project 250.000 euro vrij. Villa Voortman begon viereneenhalf jaar geleden onder de vleugels van het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge. Psycholoog Dirk Bryssinck en Johan Vanderstraeten merkten dat nogal wat mensen, vaak met psychiatrische problemen gekoppeld aan drugs- of drankgebruik, in de reguliere hulpverlening tussen twee stoelen vielen. Ze wilden een warm huis creëren waar die mensen zich veilig voelen, nuttig kunnen zijn, relaties kunnen onderhouden en aan zichzelf werken.

Daarin blijken ze gelukt. Elke dag tussen 9 en 17 uur komen dertig tot veertig mensen langs. Wekelijks gaat het om honderd verschillende personen.