Gasfabriek

Op het Tondelier-domein staan ze nu eerder bescheiden, broederlijk zij aan zij, dé laatste 2 resterende historische gashouders in Vlaanderen. Ze behoorden bij de gasfabriek van Gent gebouwd in 1881. Toen waren ze nog met twee? Oorspronkelijk stonden er 5 gashouders, maar er verdwenen er 3. De 2 Tondelier-gashouders dienden als opslagplaats voor het geproduceerde ‘kolengas’, dat uit kolen gedestilleerd werd voor de verlichting van de stad Gent, de huizen en de fabrieken.
"Elke avond verlichtten de ‘tondeliers’ de stad door de gaslantaarns manueel aan te steken in de straten van Gent." Om de stad Gent, onafhankelijk van leveranciers, consistent van gas en verlichting te voorzien, kocht de Stad Gent de Tondelier-gasfabriek in 1900, waarna ze nog gevoelig uitgebreid werd. De gasproductie stopte uiteindelijk in mei 1940, maar de gashouders werden nog gebruikt voor gasdistributie, gevoed via een pijplijn. In 1945 werd de gasfabriek quasi volledig afgebroken.
Alhoewel je ze moeilijk kan missen in het Tondelier-nieuwbouwproject in Gent, zijn onze Tondelier-gashouders slechts matig groot. Overal in Europa vind je interessante reconversies van grote historische gashouders. Zo werden 4 gigantische bakstenen gashouders in Wenen omgebouwd tot appartementen.
De eerste toepassing van kolengas was de verlichting van fabrieken en publieke plaatsen. Later werden ook de klassieke 'lusters' in de herenhuizen via een buisje uit de rozetten aan de plafonds ‘aangevuurd’. Ook in de opera van Gent kan je nu nog zien dat de rookgassen afvoerd werden via verluchtingsroosters.
De bewoners naast de Tondelier-gasfabriek hadden geen uurwerk nodig. Aan de hoogte van de telescopische gashouders lazen de bewoners het uur af. Overdag werd er veel gas geproduceerd, naarmate het verbruik in de stad zakten de gashouders weer.
Een gashouder of gasklok dankt zijn naam eigenlijk aan het principe van een duikklok, zoals wanneer je in bad een beker recht naar beneden duwt, de beker met lucht gevuld blijft. Zo werkten ook de Tondelier-gashouders.
De Tondelier-gashouders zijn metalen structuren die elk 2, aan elkaar geklonken en in elkaar schuivende cilinders, geleidden. Welke cilinders?! Inderdaad, nu zie je ze niet, want ze zitten 12 meter onder de grond! De natte telescopische cilinders staan nu nog steeds, duikersklokgewijs, met hun voetjes in het water.
Een ‘kathedraal’ van eikenbalkenconstructie uit 1880 voorkwam dat de koepels inklapten, nu nog steeds in verrassend goede staat ondanks hun natte omgeving.
De Tondelier-gashouders zijn uiteraard beschermd. De zuidelijke is in té slechte staat en kan niet meer gerestoreerd worden. De koepel wordt verwijderd, de stalen constructie blijft, vermoedelijk als centrale ontmoetingsplaats in het Tondelier-nieuwbouwproject in Gent.
De noordelijke gashouder wordt volledig in ere hersteld en zal uiteindelijk op ‘zachte schaal’ opengezet worden voor het publiek.
Een leuk weetje. In kader van de beginnende luchtvaart begin 20e eeuw, dienden de gashouders in Europa als oriëntatiepunten, bakens voor piloten, want elke grote fabriek had een eigen gasproductie op de site.
Kris Dom, stadsgids bij Gandante